İran’da Yazıldı, Turan’da Söylendi

Dünyada, özellikle de Türk dünyasında bilinen “ayrılık” şarkısı yıllardır farklı şarkıcılar tarafından söylenmektedir. Şarkının ünü ve etkisi onu bir şarkıdan fazla hale getirip daha çok Türk efsanelerinin bir parçası olarak anımsatmaktadır.

 

Farklı ülkelerde şarkının bazı kelimeleri farklılık gösterse de içindeki derinlik, hasret ve anlam uluslararası bir bakış açısına sahip olduğu için insanlarda büyük bir etki bırakmaktadır. Hem sözleri hem hafızamızdaki onu seslendiren büyük şarkıcıların sesi, şarkıyı belleğimizin bir köşesine yerleştirip onu unutulmaz bir esere dönüştürür.

 

Ayrılığın ilk şarkıcısı Reşid Behbudov olarak bilinse de bu şarkı aslında ilk kez, şarkının bestecisi Ali Selimi’nin eşi Vartuş Hanım (Fateme Kanadi)  tarafından bir aile meclisinde söylenmiştir.

 

Ancak Reşid Behbudov’un icrasından sonra dünyada ün kazanıp, onu yaratanlar için de bir şaheser haline gelir.

 

Reşid Behbudov’dan sonra Yakup Zurufçu, Barış Manço, Emel Sayın, Dariyuş ikbali, Müslüm Gürses, Lutfiyar İmanov, Cem Karaca, Guguş, Arif Azertürk gibi İran, Türkiye, Azerbaycan ve diğer ülkelerin ünlü şarkıcıları tarafından söylenmiştir.

 

Şarkının hikayesi nedir? Nasıl yazılır? Sözleri hangi nedenlerden dolayı değiştirilir? Hangi olayları kendinde barındırır? Onu yazan kimdir? Müziğini kim bulur? Hem müziğinde hem sözlerinde yaşayan ayrılık hasreti nasıl beslenir?

 

Bu yazıda ayrılık şarkısının yaranış hikayesinde üç büyük sanatçı Recep İbrahimi, Ali Selimi ve Reşid Behbudov ile onların etkilerini inceleyip yukarıdaki soruların yanıtlarını öğrenmeğe çalışacağız. Ayrıca ayrılık şarkısında Vartuş Hanımın rolu ne kadar az olsa ve bir çok yazıda ondan bahsedilmese bile şarkının ilk ifacısı olduğu göz ardı edilmemelidir. Bu hikayede onun etkisinden de bahsedilecektir.

 

Ayrılığın Şairi Ferhad İbrahimi

 

Ferhad ismi ile de bilinen Recep İbrahimi, 1935 senesinde İran’ın kuzeyinde bulunan ve Türk nüfusa sahip Erdebil kentinde doğar.

 

O, İran’ın o dönemki siyasi ve sosyal hareketlerinin tam karmaşasında sanat dünyasına girer. Çevresindeki olaylardan beslenen her büyük sanatçı gibi o dönemin olayları Recep İbrahimi’yi de etkiler.

 

Ancak şiirlerini okuduğumuzda, dönemin siyası durumundan ziyade, sanat dilinin daha güçlü olduğunu görmekteyiz.

Bu konuda Ayrılık şarkısının hikayesinde de göreceğimiz gibi, sansürün daha etkili olduğu ve şairi daha sembolik bir dile sevk ettiği ön görülmektedir. Tüm dünyada bilinecek olan Ayrılık şiirinin el yazısı üzerinde bulunan tarihe göre şiir, 7 Ekim 1956 yılında yazılmıştır.

 

Tahran’da, 1958’de Ali Selimi ile tanışması onu, İran’ın o dönemdeki Türkçe yazan nadir şairlerden biri yapar. Sözlerini yazdığı “Ağlama” ve “Açıl Seher” şarkılarının İran radyosundan yayımlanması, Ali Selimi ve Vartuş Hanım ile ilk işbirlikleri olur.

 

Bazı şiirlerinin yayınlanmaması veya kayıt olmaması onların unutulmasına veya başka birilerinin ismi ile anılmasına neden olsa da Ayrılık Şarkısı, hem Ferhad İbrahimi’nin hem de Ali Selimi’nin ismini kendisi gibi unutulmaz yapar.

 

Fikrimden geceler yatabilmirem.
Bu fikri başımdan atabilmirem.
Neyleyim ki! Sene çatabilmirem.

 

Ayrılık, ayrılık… Aman ayrılık…
Herbir dertten ala, yaman ayrılık.

 

Uzundur hicrimden kara geceler.
Bilmirem ben geldim hara geceler.
Buruktur kelbime yara geceler.

 

Ayrılık, ayrılık… Aman ayrılık…
Herbir dertten ala, yaman ayrılık.

 

 

Recep İbrahimi bir söyleşisinde ayrılığın şiiri hakkında şöyle der: “Ben ayrılık şarkısının şiirini eşim için yazmıştım. Bu şarkı ilk defa Ali Selimi’nin eşi Fateme Kanadi tarafından söylendi ancak hiç bir zaman yayımlanmadı. Daha sonra Reşid Behbudov İran’a geldiğinde biz şarkıyı ona verdik”.

 

O, bazılarının, Şehriyar’ın Süleyman Rüstem’e yazdığı “aman ayrılık” şiirinden dolayı, ayrılık şarkısının Şehriyar’a ait oluğunu bildiklerini söyleyip, ayrılığı Şehriyar’ın şiirinden daha önce yazdığını belirtir.

 

Recep İbrahimi ya da daha yaygın bilinen adıyla Ferhad İbrahimi, 2018’de vefat edip, Tahran’ın Beheşt Zehra mezarlığında defnedilir.

 

Ayrılığın Bestecisi Ali Selimi

 

Ali Selimi 1922’de Bakü’de Erdebilli bir ailede doğar. İran Türklerinden olan anne ve babası, o doğmadan önce Josef Stalin döneminde, iş için Bakü’ye göç ederler. Bolşevizmin ortaya çıkması ila baskı altında kalırlar ve 1938’de İran’a geri dönüp, Erdebil’e yerleşirler.

 

Ali Selimi sekiz yaşındayken annesini ona tar çalmaya ve müzik kursuna göndermeye zorlar. Ahmed Bakihanov gibi ünlü müzisyenlerden ders alır.

 

İlk başarısı 1953’de bir müzik festivalinde aldığı altın madalya olur. Aynı dönemde İran Radyosu’nda Azerbaycan orkestrasının şefi seçilir. İkinci evliliğinde, Azerbaycan orkestrasında da beraber çalıştığı Vartuş Hanım (Fateme Kanadi) ila evlenir.

 

1963’de Radyo İran’ın Azerbaycan orkestrasını dağıtırlar ve Ali Selimi yaklaşık on sene işsiz kalır. Ancak bu dönemde büyük eserlere imza atar. Ayrılık eseri de bu senelerde ortaya çıkan şarkılardandır.

 

 

Ali Selimi bir söyleşisinde ayrılık şarkısının ortaya çıkmasıyla ilgili şöyle der: “Ben uzun zamandan beri birçok Azerbaycanlının hayatına acı ve hüzün getiren ayrılık hakkında bir şarkı bestelemek için uygun sözler arıyordum.
Birçoğumuz için bu, aile üyelerimizden, sevdiklerimizden, akrabalarımızdan, Araz nehrinin diğer tarafındaki vatanımızdan ayrılmak anlamına gelirdi.

O zaman ne Sovyetler ne de İran’ın Şah rejimi diğer taraftakiler ile görüşmemize izin vermiyordu.

Bir gün Farhad isimli genç bir şair bana bir şiir getirdi.

Önce şiiri merak etmesem de onu okuduktan sonra benim aradığım budur, dedim”.

 

Ayrılığın ilk şarkıcısı, babası İran Türklerinden ve annesi Tiflis Ermenilerinden olan Vartuş Hanım idi. O, bu şarkıyı 1958’de seslendirdi. Ancak şarkıda olan siyasi motiflerden dolayı yayımlanmasına izin verilmedi. Bazı bilgilere göre şarkının asıl sözleri şöyle idi:

 

İllerdir uzağam arkam elimden
Bülbülem düşmüşem ayrı gülümden
Zor ile ayırıp şirin dilimden
Ayrılık ayrılık yaman ayrılık
Her bir dertden olur yaman ayrılık

 

Şarkı sansüre maruz kaldıktan sonra şairi Recep İbrahimi, onu değiştirip ve günümüzdeki haline getirir. Yeni değişikte artık halkın parçalanmasından değil, sevgililerin ayrıldığından söz edilir.

 

Ali Selimi 1979’da Tebriz’in radyo-televizyon orkestrasını kurar.
1988’de kendisine fahri doktora unvanı verilir.
Heykeli Doğunun önde gelen bestecilerinden biri olarak UNESCO’da sergilenmektedir.

 

Ali Selimi’nin binden fazla bestesi mevcuttur. Ayrılık, Size Selam Getirmişem, Heyder Baba, Ağlama, Lale, Beni Yad Edersin, Kahramanlar, Kehlik, Köroğlu, Ülkemiz, vb. o bestelerdendir.

 

Ali Selimi 1997’de vefat eder. Mezarı Tebriz kentindedir.

 

Reşid Behbudov’un İran seyaheti ve Ali Selimi ile tanışmaları, Reşid Behbüdov adıyla bütünleşen Ayrılık şarkısının dünyada tanınmasının ilk adımıdır.

 

Ayrılığın Sesi Reşid Behbudov

 

Azerbaycan’ın ünlü şarkıcı Reşid Behbudov, 1915 yılında Tiflis’te doğdu.

 

İran’da, 1962 yılında, büyük ilgi ile karşılaşan dinletisinden sonra Reşid Behbudov, Ali Selimi’nin daveti ile onun evine gider. Sohbetleri sırasında Ali Selimi “SizeSelamGetirmişim” adlı yeni bestesini gösterir.  Reşid Behbudov, besteyi çok sevdiğini söyler ve hemen çalışmaya başlamalarını ister.

 

O sırada Vartuş Hanım işaret ile eşi, ali Selimi’yi yan odaya çağırır. Biraz sonra tar eşliğinde Vartuş Hanımın hüzünlü sesi odadan gelir; ayrılık şarkısı söylenmektedir.

 

Şarkıyı duyan Reşid Behbudov, Ali Selimi’ye onun kimin eseri olduğunu sorar. Ali Selimi, şiirini Recep İbrahimi‘nin yazdığını ve bestesinin kendine ait olduğunu söyler.

 

Reşid Behbudov şarkıyı çok beğenir ve neden bu şarkıyı ona teklif etmediğini öğrenmek ister. Ali Selimi, “yönetim, bu şarkıya izin vermediği için korkuyorum. Size de sorun çıksın istemem. Size Selam Getirmişim şarkısını söylerseniz bana büyük bir iyilik yapmış olursunuz” der.

 

Reşid Behbudov kısa zamanda her iki şarkıyı söyleyeceğine söz verir. Gerçekten de öyle olur.

 

Reşid Behbudov, Bakü’ye döndükten sonra hem Size Selam Getirmişim hem de Ayrılık şarkısını söyler ve her iki şarkı kısa zamanda Azerbaycan’da büyük bir ilgi görür.

 

 

Reşid Behbudov o zamana kadar ve ondan sonra Küçelere Su Serpmişem, Yadıma Sen Düşürsün, Sevgilim, Sensiz gibi bir çok büyük esere imza atsa da Ayrılık Şarkısı onun için de büyük bir başarı olur.

 

Özellikle İran sanatçılarıyla iş birliği ve şarkının kendinde barındıran duygu ve anlam ilk başta Araz nehrinin iki tarafındaki Azerbaycanlıları etkilese de daha sonra şarkıdaki sanat dili şarkıyı ve şarkıcının ismini dünyaya duyurduğu için uluslararası bir ilgi ile karşılaşır.

 

Böylece ayrılık şarkısı şöhretine ve günümüzdeki konumuna ulaşır ve efsaneler gibi dilden dile dolaşır.

 

Ayrı düşmüş gönüllerin umutlu sesi Reşid Behbudov 1989’da Moskova’da vefat eder.

 

Ayrılığın şiirini yazan Recep İbarhimi, bestesini yapan Ali Selimi ve söyleyeni Reşid Behbudov artık aramızda olmasalar da bu efsanevi eser ile hatıralarımız ve gönlümüzde saygı ve sevgi ile yaşamaktadırlar.